مگس پران چیست ؟
یکی از مشکلاتی که برخی بیماران مراجعه کننده به مطب بدلیل آن مراجعه می کنند، وجود مگس پران و یا وجود اجسامی غبار مانند به اشکال مختلف در میدان بینایی می باشد که گاهی همراه با جرقه های نورانی می باشد و باعث نگرانی شدید در عده ای از بیماران می شود. این نوشته برای افزایش آگاهی در زمینه این مشکل تهیه شده است و با مطالعه این مطلب در خواهید یافت که درصد عمده ای از بیماران در آینده هیچ مشکلی نخواهند یافت.
مگس پران (فلاتر) در حقیقت سایه کدورتهای موجود در مایع زجاجیه چشم است که روی شبکیه می‌افتد و به صورت یک سایه تیره دیده می‌شود. این کدورتها ممکن است ناشی از چسبندگی و ضخیم شدن رشته‌های زجاجیه ، جمع شدن سلولهای التهابی در زجاجیه، خونریزی در داخل زجاجیه و یا پارگی و سوراخ شدگی شبکیه باشد. جرقه (فلاشینگ) هم به معنای احساس وجود نور در میدان بینایی است، وقتی که در حقیقت محرک نوری وجود ندارد.
زجاجیه چیست؟
زجاجیه مایع ژله مانندی شفافی است شبیه سفیده تخم مرغ خام که بخش اعظم داخل کره چشم (از پشت عدسی تا روی شبکیه) را پر کرده است و به حفظ ساختمان کروی چشم کمک می‌کند و شبکیه را در جای خودش نگه می‌دارد. ساختمان زجاجیه از یک شبکه اسفنجی متشکل از رشته‌های خیلی ظریف ایجاد شده که مقادیر فراوان آب و مواد محلول را در خود جای داده و به آن حالت ژله‌ای بخشیده است. رشته‌های موجود در زجاجیه در قسمتهای خارجی‌تر زجاجیه متراکم‌ترند و اتصالات نسبتاً محکمی به لایه‌های داخلی شبکیه دارند. به علت چسبندگی طبیعی زجاجیه به اطراف شبکیه، در هنگام بوجود آمدن مگس پران جدید یا دیدن جرقه نورانی، چشم باید مورد معاینه دقیق قرار گیرد تا از عدم پارگی و سوراخ شدگی شبکیه مطمئن گردیم.
علت ایجاد مگس پران
مگس‌پران عارضه بسیار شایعی است و با گذشت سن، شیوع آن افزایش می‌یابد به طوریکه بیش از ۷۰- ۶۰% افراد بالای ۶۰ سال مگس‌پران را تجربه کرده‌اند.
زجاجیه در سنین پایین تر قوام بیشتری دارد. رشته‌های موجود در زجاجیه در بچه‌ها و افراد جوان معمولاً بسیار ظریف است و دیده نمی‌شود، اما با بالا رفتن سن این رشته‌ها ضخیم‌تر می‌شوند و در بعضی جاها به هم می‌چسبند و باعث ایجاد کدورت می‌شوند که سایه این کدورت بر روی شبکیه به صورت مگس‌پران احساس می‌شود. این تغییرات را افراد ممکن است بصورت اشکال متحرکی شبیه مو و یا بال مگس (مگس پران) در میدان بینایی خودشان ببینند. خصوصا در موقع نگاه به یک زمینه سفید و روشن این اشکال بیشتر جلب توجه می کند.
به علاوه در بسیاری از افراد مسن بخشی از رشته‌های محیطی زجاجیه که به شبکیه متصل بوده و از جای خود کنده می‌شود و به داخل بخشهای مرکزی زجاجیه می‌افتد. این حالت که آن را (جداشدگی خلفی زجاجیه) می‌نامند، شایعترین علت ایجاد مگس‌پران است.
گاهی اوقات هم وجود التهاب داخل چشمی (یووئیت) سبب تجمع سلولهای التهابی در زجاجیه می‌شود که باعث ایجاد مگس‌پران می‌شود. یک علت دیگر مگس‌پران، وجود خونریزی در داخل زجاجیه است. مثلاً در افراد مبتلا به دیابت ممکن است خونریزی خفیف چشمی ابتدا به صورت یک مگس‌پران دیده شود.
همان طوری که در تصویر فوق دیده می شود، اجسام شناوری در میدان دید در قسمت راست میدان بینایی دیده می شود که پدیده بسیار شایعی می باشد.
مگس پران در چه افرادی شایعتر است؟
مگس‌پران در افراد بالای ۶۰ سال ، افراد نزدیک‌بین ، افرادی که سابقه جراحی چشمی (بخصوص جراحی آب مروارید)دارند، افرادی که سابقه التهاب داخل چشمی (یووئیت) دارند، بیشتر دیده می‌شود.
جرقه
جرقه ممکن است به صورت خطوط درخشان صاعقه مانند یا به صورت اجسام ریز درخشنده به نظر برسد. جرقه ممکن است فقط در یک نقطه خاص میدان بینایی دیده شود و یا به صورت نقاط ریز متعدد در بخشی از میدان بینایی درآید. احساس دیدن جرقه معمولاً فقط چند ثانیه طول می‌کشد، اما غالباً تکرار می‌شود. معمولاً در محیط های تاریک جرقه ها بیشتر تظاهر می‌کنند. به علاوه حرکات ناگهانی سر یا چشمها ممکن است باعث دیدن جرقه شود.
چرا جرقه ایجاد می‌شود؟
با افزایش سن، رشته‌های زجاجیه ضخیم‌تر می‌شوند و به هم چسبندگی پیدا می‌کنند. این چسبندگی رشته‌های زجاجیه ممکن است باعث کشیده شدن پرده شبکیه گردد. از آنجا که پاسخ سلولهای شبکیه به محرکها بصورت درک نور است، هر عاملی که سلولهای شبکیه را تحریک کند، در مغز به عنوان نور تفسیر می‌شود. به همین علت وقتی شبکیه تحت کشش قرار گیرد، جرقه‌های نوری دیده می‌شود.
آیا مگس پران و جرقه خطرناک است؟
بسیاری از افراد مدت ها مگس‌پران داشته‌اند و هیچ مشکل خاصی پیدا نکرده‌اند. مگس پرانی که سالهای سال وجود داشته و تغییر خاصی پیدا نکرده است، معمولاً خطری ندارد. اما بروز مگس پران جدید می‌تواند ناشی از مشکلات جدی چشمی باشد. البته شایعترین علت بروز مگس پران جدید (جداشدگی زجاجیه خلفی) است که به خودی خود خطری ندارد، اما گاهی اوقات در حین جدا شدن زجاجیه بخشی از شبکیه نیز همراه با آن کنده می‌شود و باعث ایجاد سوراخ یا پارگی در پرده شبکیه می‌شود که می‌تواند سبب جدا شدن پرده شبکیه و مشکلات شدید بینایی شود.
پس احساس مگس‌پران در موارد زیر باید حتماً توسط چشم پزشک بررسی شود:
۱-مگس‌پرانی که جدیداً ایجاد شده است (حتی اگر پس از چند هفته خود به خود برطرف شده باشد)
۲-مگس‌پران قدیمی که جدیداً بزرگتر شده یا تغییر دیگری پیدا کرده است.
۳-مگس‌پران همراه با جرقه (حتی اگر پس از چند روز جرقه خود به خود برطرف شده باشد.
۴-مگس‌پران همراه با کم شدن یا تاری دید یا احساس وجود پرده در جلوی چشم (این علامت بسیار مهم است و ممکن است ناشی از کنده شدن بخشی از شبکیه باشد که به درمان فوری نیاز دارد)
۵-دیدن جرقه حتی اگر با هیچ مشکل چشمی دیگری همراه نباشد و پس از چند روز خود به خود بهبود پیدا کرده باشد. وجود جرقه معمولاً ناشی از کشش و تحریک شبکیه است، بنابراین در افرادی که اخیراً دچار جرقه شده‌اند احتمال ایجاد پارگی در پرده شبکیه وجود دارد.
۶-یک نکته مهم آن است که جرقه حتی اگر با پارگی شبکیه همراه باشد، معمولاً پس از چند روز تا چند هفته خود به خود از بین می‌رود. مگس‌پران هم حتی در صورت همراهی با پارگی شبکیه پس از چند هفته کوچک می‌شود. بنابراین در افرادی که جرقه یا مگس‌پران جدید ایجاد شده، حتی اگر خود به خود خوب شده باشد، لازم است معاینه کامل چشم انجام شود.
چرا دیابتی ها و فشار خونی ها در معرض خطرند؟
وی در مورد دلیل در معرض خطر بودن مبتلایان به دیابت و افراد دچار فشارخون می گوید: در این بیماران زمینه خونریزی خفیف چشمی زیاد است كه روی زجاجیه تاثیر می گذارد و باعث بروز مگس پران چشمی می شود و حتی ممكن است تغییراتی روی شبكیه آنها ایجاد كند. حتی احتمال بروز مشكل جدا شدن زجاجیه از شبكیه در افراد دیابتی بیشتر است. ضربه هم از طرفی به علت تغییر در بافت و زجاجیه چشم و از سوی دیگر به دلیل احتمال بروز خونریزی در چشم می تواند باعث بروز این مشكل شود. در افراد مسن هم همان طور كه اجزای بدنشان تحت تاثیر افزایش سن قرار می گیرد، چشمانشان با افزایش سن دچار تغییر می شود و ابتلای آنها به مگس پران چشم شایع است.
تشخیص
تشخیص علت ایجاد جرقه و مگس‌پران بدون معاینه دقیق چشم پزشکی امکان‌پذیر نیست. بنابراین لازم است تمام افرادی که دچار جرقه هستند و یا مگس‌پران جدید پیدا کرده‌اند، حتماً توسط چشم پزشک معاینه شوند. برای انجام معاینه ابتدا مردمک با استفاده از قطره‌های مخصوص باز می‌شود و سپس با استفاده از لنزها و وسایل مخصوص زجاجیه و شبکیه معاینه می‌شود. در صورتی که در معاینه هیچ مشکلی به جزء (جداشدگی زجاجیه خلفی) وجود نداشته باشد و شبکیه سالم باشد، معمولاً خطری وجود ندارد و اقدام خاصی لازم نیست، اما در مواردی که آسیبی به پرده شبکیه وارد شده باشد یا خونریزی یا التهاب داخل چشمی وجود داشته باشد، باید درمان انجام شود. گاهی با یک نوبت معاینه نمی‌توان علت دقیق مگس‌پران را تشخیص داد. در این حالت معمولاً لازم است معاینه در فواصل ۲-۳ هفته یک بار تکرار شود تا زمانی که مطمئن شویم علت خطرناکی وجود ندارد.
مگس پران آزار دهنده
مگس پران چشمی به هر حال آزاردهنده است و این كه شخص مبتلا مدام حس كند چیزی از جلوی چشمش رد می شود، ممكن است او را كلافه كند. متاسفانه خیلی از بیماران نمی توانند مشكل خود را بپذیرند كه باعث می شود دچار مسائل روحی شوند، چون ناگهان می بینند چیزی از جلوی چشمشان رد می شود و بعضی افراد مدام احساس می كنند جلوی چشمانشان پشه رد می شود و با دست مدام سعی می كنند پشه را دور كنند، ولی متاسفانه مثل خیلی از چیزهای دیگری كه در زندگی وجود دارد و مجبور هستیم با آن بسازیم، باید با این مشكل كنار آمد تا كم كم به آن عادت كنیم و برایمان عادی شود و كمتر آزارمان دهد.
خانم ها و آقایان به یك نسبت در معرض خطرند
این عارضه هم در آقایان و هم در خانم ها به یك نسبت شایع است و دیده می شود، ولی به گفته این چشم پزشك، از آنجا كه مردان بیشتر در معرض ضربه و آسیب به چشم هستند، شیوع مگس پران به دلیل ضربه در آنها بیشتر است. بیماری های زمینه ای مثل دیابت و فشارخون هم در هر دو جنس می تواند عامل ابتلا باشد چون هر دو جنس را گرفتار می كند.
آیا جرقه و یا مگس‌پران قابل درمان است؟
مگس‌پران معمولاً علت خطرناکی ندارد و نیازی به درمان ندارد. در اکثر موارد پس از چند هفته تا چند ماه مگس‌پران به تدریج کوچک می‌شود و فرد نیز عادت می‌کند که آن را ندیده بگیرد. اما در مواردی که مگس‌پران با سوراخ یا پارگی پرده شبکیه همراه باشد، ممکن است نیاز به اقدامات درمانی مثل لیزر یا عمل جراحی برای جلوگیری از پارگی پرده شبکیه وجود داشته باشد. جرقه نیز در صورتی که علت خطرناکی نداشته باشد پس از چند روز تا چند هفته برطرف می‌شود و نیاز به درمان ندارد.
لیزر درمانی در بیمارانی که دچار جرقه می شوند و در آنها سوراخ شبکیه تشخیص داده می شود، ضروری است و در این حالت اطراف سوراخ لیزر می شود.
علل غیر چشمی جرقه
افرادی که میگرن دارند اغلب نوع دیگری از جرقه را تجربه می‌کنند. این جرقه‌ها به صورت خطوط زیگزاگی لرزان یا نقاط بزرگ شونده دیده می‌شود. معمولاً این جرقه‌ها ابتدا در وسط میدان بینایی ظاهر می‌گردد (یعنی روبروی فرد دیده می‌شود) و در عرض ۱۵تا ۲۰ دقیقه به تدریج به کناره‌های میدان بینایی کشیده شده، کم‌کم محو می‌گردد. پس از آن سردرد شروع می‌شود که معمولاً یک طرفه و ضربان‌دار است. البته در بعضی از افراد فقط جرقه تظاهر می‌کند و سردرد اتفاق نمی‌افتد. این حالت را میگرن چشمی می‌گویند. یک نکته مهم آن است که جرقه ناشی از میگرن همزمان در هر دو چشم دیده می‌شود اما جرقه ناشی از مشکلات چشمی فقط در چشم مبتلا تظاهر می‌کند.
یک علت دیگر جرقه برخورد یا ضربه ناگهانی به سر است. برخورد هر ضربه ناگهانی به سر ممکن است باعث شود که فرد تا چند ثانیه جرقه‌های درخشان کوچک ببیند یا اصطلاحاً برق از چشمش بپرد.
خلاصه
همانطور که گفته شد مگس‌پران‌های قدیمی که سال‌ها وجود داشته و تغییر خاصی پیدا نکرده است معمولاً بی‌خطر است. اما در موارد زیر لازم است حتماً به چشم پزشک مراجعه کنید:
مگس‌پرانی که جدیداً ایجاد شده است (حتی اگر پس از چند هفته خود به خود برطرف شده باشد)
مگس‌پران قدیمی که جدیداً بزرگتر شده یا تغییر دیگری پیدا کرده است.
مگس‌پران همراه با جرقه (حتی اگر پس از چند روز جرقه خود به خود برطرف شده باشد).
مگس‌پران همراه با کم شدن یا تاری دید یا احساس وجود پرده در جلوی چشم(ین علامت بسیار مهم است و ممکن است ناشی از کنده شدن بخشی از شبکیه باشد که به درمان فوری نیاز دارد).
دیدن جرقه حتی اگر با هیچ مشکل چشمی دیگری همراه نباشد و پس از چند روز خودبه‌خود بهبود پیدا کرده باشد.
جدیدا نوعی از لیزرهای چشمی برای مگس پران های آزاردهنده تولید شده است که با تجزیه کدورت های زجاجیه (ویترولایزیس) منجر به کاهش علایم آزاردهنده ناشی از آنها می شود. در موارد بسیار شدید برخی پزشکان عمل جراحی ویترکتومی (برداشتن زجاجیه) را پیشنهاد می کنند.
